Uprawa słonecznika - poradnik

Aktualizacja: 22.01.2024

Dlaczego warto siać słonecznik?

Słonecznik to roślina klimatu umiarkowanego nie występuje powszechnie w uprawie, dzięki temu jest doskonałym przerywnikiem płodozmianu. Przerywa cykl rozwojowy patogenów między innymi fuzarioz, rdzy, chorób podsuszkowych. Posiada również właściwości fitoremediacyjne, to znaczy że oczyszcza środowisko z substancji szkodliwych. Na tle innych roślin oleistych wyróżnia się niższymi kosztami uprawy i mniejszymi wymaganiami glebowymi. Zdobywa popularność, jako roślina alternatywa w gospodarstwach poszukującej nowej rośliny do płodozmianu. 

Doskonale rozwinięty, palowy system korzeniowy wraz z gęstą „siecią” korzeni bocznych przybyszowych oraz niski współczynnik transpiracji, gwarantują dobre przystosowanie nawet do najtrudniejszych warunków polowych.  Coraz większe zainteresowanie słonecznikiem, wpływa na rosnącą łatwość jego zbytu. Ponadto odmiany dostępne w naszym portfolio są doskonale dobrane do Polskich warunków, co wpływa na wysokie plony oraz pożądaną niską wilgotność podczas zbioru.

Rola słonecznika w zmianowaniu

• roślina oleista z rodziny astrowatych
• przerywa cykl rozwojowy patogenów, w szczególności na stanowisku, gdzie była monokultura zbożowa -  działanie fitosanitarne
• palowy system korzeniowy, głęboko penetrujący glebę w poszukiwaniu wody i składników pokarmowych, wpływając tym samym na poprawę struktury
• wzbogaca stanowisko w masę organiczną – tworzy dużo biomasy w makro i mikroelementy biomasy
• roślina miododajna

NA JAKIE GLEBY SIAĆ SŁONECZNIK?

Wymagania glebowe słonecznika

Słonecznik toleruje stanowiska od ciężkich gleb gliniastych i iłów, aż do stanowisk lekkich – piaszczystych (kl. V- VI). Najlepiej jednak wykorzysta potencjał stanowisk słabszych z dobrym podglebiem. Wymagane są stanowiska z głębokim profilem glebowym, żyzne z uregulowanym pH na poziomie 6. Stanowisko wybrane pod zasiew słonecznika powinno być szybko nagrzewające i niezaskorupiające się oraz bez zalegającej wody.

 
WSKAZÓWKI !

1. Naszym zadaniem jest stworzenie takich warunków by system korzeniowy mógł się dobrze rozwinąć (sięga 1,5-3 m w głąb profilu glebowego).
2. Na stanowisku gdzie planujemy siać słonecznik nie powinniśmy stosować nawozów organicznych (z uwagi na długie uwalnianie składników).
3. Ze względu na szkodniki glebowe nie zaleca się siewu  po zlikwidowanych użytkach zielonych i po trawach wieloletnich.
4. Słonecznik powinien być uprawiany w odstępie co najmniej czterech lat, aby uniknąć wysokiej presji chorób.
5. Unikać trzeba upraw przenoszących Zgniliznę twardzikową takich jak soja i rzepak.
6. Należy zachować umiar w dostarczaniu azotu i brać pod uwagę zasobność gleby oraz resztki pożniwne poprzedniej rośliny. Słonecznik jest bardziej podatny na choroby i wyleganie z powodu namiaru azotu. Opóźnienie w dojrzewaniu też może być spowodowane zbyt wysoka dawką azotu.

DOSTĘPNE ODMIANY słonecznika

W zależności od odporności herbicydowej:

1. Konwencjonalne: ES BELLA, ES LENA, ES AGORA, LID1025L
2. SU -  odporność na tribenuron metylu: ES ARCADIA SU, ES BOSTON SU, ES HUDSON SU, ES CEYLON SU, ES LONDON SU
3. CL i CLP – odporność na imazamox 

Podział odmian w zależności od składu kwasów tłuszczowych w oleju:

LINOLOWE – nasiona  zawierają 75 % kwasu linolowego (NNKT) w kompozycji kwasów tłuszczowych (stosowane do produkcji oleju spożywczego, margaryn, lakierów, farb, produktów farmaceutycznych i kosmetycznych, biopaliw, pasz dla zwierząt gospodarczych).

OLEINOWE – wysoka zawartość kwasu oleinowego 80% (stosowane są najczęściej do smażenia, wypieków) żywności, wypieków oraz jako olej smarowy do maszyn i procesów przemysłowych wymagających wysokich temperatur).

SIEW SŁONECZNIKA - PORADNIK WIDEO

Kiedy siać słonecznik?

Słonecznik wymagania cieplne ma zbliżone do kukurydzy, jest rośliną ciepłolubną, dlatego też ważny jest odpowiedni wybór terminu siewu.

Termin siewu uzależniony jest od temperatury gleby na głębokości siewu, która nie powinna być niższa niż 6-8 ⁰C na głębokości 5 cm. Optymalnie termin siewu przypada na 15–30.04, ale nie później niż do 10.05. Wysiew po ostatecznym terminie może wpłynąć na obniżenie plonowania oraz na późniejszy zbiór o niższych parametrach jakościowych.

Przed siewem powinno się monitorować pogodę by uniknąć bezpośrednio opadów po wysiewie i przymrozków. Choć lekkie i krótkotrwałe przymrozki do - 4 ⁰C, nie wypływają niekorzystnie na dalszy wzrost. W sprzyjających warunkach wschody słonecznika mogą nastąpić już po 10-15 dniach.

WSKAZÓWKI !

1. Do wysiewu punktowego zalecane są tarcze wysiewające o średnicy otworów ok. 2 mm (mniejsze niż dla kukurydzy).
2. Słonecznik dobrze toleruje wczesny siew, szczególnie na glebach lekkich.
3. W stadium liścieni przymrozki do -2^oC nie uszkadzają siewek.
4. Gdy rośliny słonecznika są w fazie 2 liści właściwych wytrzymują przymrozki do -8^oC

Na jaką głębokość siAĆ słonecznik i jaki rozstaw rzędów zaplanować? 

Na glebach cięższych siejemy płycej tj. 2-3 cm głębokości. Na stanowiskach lżejszych powinniśmy siać na głębokość 3-4 cm.

Rozstaw rzędów uzależniony jest od maszyny zbierającej. Jeżeli zbieramy hederem do kukurydzy to należy trzymać rozstaw co 75 cm, jeżeli jest możliwość zastosowania hederu do słonecznika to należy się upewnić jaki rozstaw jest wymagany. Najlepszy rozstaw to pomiędzy 45 a 60 cm, uzyskamy wtedy zbilansowany plon oleju i białka. Tak jak w kukurydzy należy zwrócić uwagę na jakość siewu, czyli na odległość nasion w rzędzie, ma to wpływ na równomierność kwitnienia i dojrzewania.

Zalecana obsada dla słonecznika

Przestrzegać należy optymalnej obsady roślin na ha dla każdej odmiany.

Optymalna gęstość wysiewu: 70-80.000 nasion/ha. W przypadku słabszych gleb lub późnego siewu zaleca się niższą obsadę. Nadmierne zagęszczenie to większa konkurencja roślin o wodę i składniki pokarmowe, ryzyko wystąpienia chorób i mniejszych koszyczków, dlatego nie zaleca się podwyższania norm wysiewu. Zbyt niska obsada to nierównomierne dojrzewanie koszyczków oraz ryzyko wystąpienia wylegania łodygowego.

Optymalna obsada roślin to około 65 000 roślin/ha.

WSKAZÓWKI !

1. W jednostce siewnej jest 150 000 nasion, możemy przeznaczyć ją na 2 ha, czyli norma wysiewu będzie na poziomie 75 000 nasion/ha.

Jak nawozić słonecznik?

W całym okresie wegetacyjnym rośliny słonecznika budują potężna masę nadziemną i podziemną, razem około 10 t biomasy z ha. Planując nawożenie, musimy pamiętać o fazach rozwojowych. Dopiero od fazy 4 liścia zaczyna się dynamiczne pobieranie składników pokarmowych, głównie azotu, potasu, boru, wapnia. Pojawianie się pąka kwiatowego (po około 60 dniach od siewu) to druga faza krytyczna, w której wzrasta pobierane mikro i makroelementów (azot, potas, fosfor, siarka, magnez, bor, żelazo, cynk, mangan). Trwa ona do fazy dojrzewania niełupek. By w pełni zaspokoić potrzeby pokarmowe słonecznika należy się z nimi zapoznać:

Bardzo ważnym pierwiastkiem jest BOR, gdyż odpowiada on za wydajność i zawartość oleju. Słonecznik jako roślina oleista wymaga podania go w formie dolistnej najlepiej w 2 dawkach. Pierwszą w 4 parze liści, drugą po 14 dniach lub w 6 parze liści. Łączna ilość tego składnika powinna być na poziomie 400 g/ha. Należy również wziąć pod uwagę podanie MOLIBDEN – 10-20 g/ha (wpływa on na pobieranie azotu), potrzebny jest szczególnie na kwaśnych glebach.

WSKAZÓWKI !

1. Nawożenie dolistne ma istotny wpływ na budowanie masy korzeniowej, rozwój koszyczka oraz zawartość oleju. Słonecznik jest bardzo wrażliwy na niedobory boru, objawiają się one deformacjami i przebarwieniami liści, niewykształceniem lub łamliwością koszyczków.
2. W przypadku braku nawożenia w latach poprzednich lub małej ilości masy organicznej (słoma zwieziona z pola), można zwiększyć dawki o 10kg P₂0₅ i  20kg K₂O na hektar.
3. Gdy przedplonem były rośliny, okopowe należy zrezygnować z azotu lub tylko startowo podać 10 kg/ha.

Czy uprawa słonecznika jest opłacalna?

Ustalenie rentowności nie jest proste, ponieważ wszystko zależy od zastosowanej technologii uprawy, dlatego koszty te nie są uwzględnione. Wybór stanowiska oraz jego zasobność czy pH – w poniższej kalkulacji jest wzięty optymalny poziom. Ceny zawarte w poniższej tabeli są średnie z kwietnia – maja 2023, cena skupu to średnia z września – października 2023.

Do skalkulowanego dochodu należy doliczyć dopłaty bezpośrednie i dodatkowe płatności jakie mogą wystąpić na gospodarstwie. Powyższa kalkulacja pokazuje, że uprawa słonecznika jest bardzo rentowna i jest mocną alternatywą dla innych upraw. Pamiętajmy, że słonecznik jest na polu od maja do października, czyli około 130-150 dni więc szybko uzyskamy zwrot poniesionych kosztów (w przypadku ozimin czekamy na zwrot inwestycji 11 miesięcy).

Ochrona herbicydowa słonecznika

Jak chronić słonecznik? Jak pozbyć się chwastów?

Planując walkę z chwastami warto sprawdzić na stronie MRiRW środki jakie są zarejestrowane dla tej uprawy w „Wyszukiwarce środków ochrony roślin”, uzyskamy w ten sposób dokładne informacje. Wybierając drogę zwalczania chwastów musimy wiedzieć jaką mamy odmianę. Czy jest ona konwencjonalna, a może posiada odporność na jedną z poniższych substancji czynnych  :

1.     tribenuron metylu (w opisie odmiany może być zapis SU, SX, ST lub Express)

2.     imazamoks (w opisie odmiany powinien być skrót CL lub CLP)

Dostępne są środki do zwalczania chwastów przedwschodowo (do 3 dni po siewie) z następującymi substancjami czynnymi: 

• pendimetalina 400g,
• prosulfokarb 800g,
• aklonifen 600g,
• S- metolachlor 960g,
• metobromuron 400g,
• dimetenamid-P 212,5g,
• dimetenamid-P 212,5g + pendimetalina 250g,
• prosulfokarb 667g + diflufenikan 14g,
• glifosat 360g,
• terbutylazyna 187,5 + S-metolachlor 312,5g.

Powschodowe zwalczanie chwastów może odbywać się już od rozwiniętej pierwszej pary liści do wydłużania pędu. Powschodowo możemy korzystać z substancjami czynnymi: 

• chizalofop-P-etylu 50g,
• fluazyfop-P-butylu 150g,
• cykloksydym 100g, 
• kletodym 180g,
• haloksyfop-P.

Dla odmian z odpornością na tribenurom metylu możemy wykorzystać produkt z tą substancją czynną, zostały one dopuszczone do sprzedaży w 2022 roku – EXPRESS SX 50 SG, GRANSTAR SX 50 SG. Odmiany z oznaczeniem CLP, CL czyli z odpornością na imazamoks dopuszczone jest środek Pulsar 40.

Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje do-tyczące produktu. Zapoznaj się z zagrożeniami i postępuj zgodnie ze środkami ostrożności wymienionymi na etykiecie.

Ochrona fungicydowa słonecznika

Jak chronić słonecznik przed chorobami grzybowymi?

Ochrona fungicydowa rozpoczyna się wraz z zakupem kwalifikowanego materiału siewnego, ponieważ nasiona oryginalne gwarantują nie tylko siłę kiełkowania, masę tysiąca nasion i czystość, lecz również pierwszą linię ochrony przed infekcją. Kwalifikowany materiał siewny zawsze jest zaprawiony zaprawą chroniącą przed: alternariozą, szarą pleśnią, zgnilizną twardzikową, zgorzelą siewek, fuzariozą siewek.

Dostępne na Polskim rynku i zarejestrowane w uprawie słonecznika środki zawierają: azoksystronię, difenokonazol, fluopyram, protiokonazol, mefentriflukonazol, boskalid, piraklostrobina, chlorek mepikwatu, proheksadion wapnia, fluksapyroksad, Trichoderma asperellum szczep T34. Zabieg fungicydowy ma uchronić naszą plantację przed szarą pleśnią, mączniakiem prawdziwym i  rzekomym, alternariozą, rdzą, zgnilizną twardzikową, czarną plamistością łodyg. Możemy go wykonać przy wykryciu pierwszych objawów choroby, lub zapobiegawczo. Na polu, gdzie występowało duże porażenie chorobami rośliny poprzedzającej, możemy wykonać dwa zabiegi fungicydowe – pierwszy zapobiegawczo, gdy słonecznik ma około 30 cm, 4 para liści, w szczególności gdy stanowisko jest po rzepaku, drugi przed pąkowaniem.

Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zapoznaj się z zagrożeniami i postępuj zgodnie ze środkami ostrożności wymienionymi na etykiecie.

 WSKAZÓWKI !

1.     Wybierając środek kierujmy się rozwojem plantacji – określmy fazę BBCH

2.     Wybierając substancję czynne bieżmy pod uwagę choroby – największe straty w uprawie słonecznika powodują: Szara pleśń, Zgnilizna Twardzikowa, Plamistość łodyg oraz Czarna plamistość łodyg.

Ochrona przed szkodnikami

Dostępne insektycydy dla słonecznika

Dostępne środki chroniące przed insektami, głównie gąsienicami uszkadzającymi liście są na bazie Bacillus thuringiensis var. aizawai szczep ABTS-1857. Przed drutowcami możemy ochronić plantację stosują substancję czynną teflutrynę.

W krajach europejskich dostępne są perytroidy stosowane do ochrony łanów rzepaku czy zbóż. Liczymy, że z czasem dojdzie do rejestracji substancji o szerszym spektrum działania, ponieważ zagrożenie szkodnikami jest spore. Głównie musimy chronić plantację słonecznika przed: mszycami, zmienikami, miniarkami. W czasie wschodów należy obserwować plantację i reagować na żerowanie ślimaków (środki na bazie metaldehyd lub fosforanu żelaza), gdyż potrafią wyrządzić duże szkody w początkowym rozwoju. Kolejnym zagrożeniem podczas wschodów są ptaki. Słodkie liścienie są bardzo kuszące, a uszkodzona roślina już nie odrośnie. Wykonując zabieg insektycydowy miejmy na uwadze pracę zapylaczy. Dostosujmy porę dnia do wykonania tego zabiegu.

 WSKAZÓWKI !

1.     Ślimaki powodują duże straty – na polu zostają łodygi bez liści – takie uszkodzenie powodują zamieranie roślin. Zwrócić należy szczególna uwagę na planację od strony rowów, oczek wonnych.

2.     Mszyce – szczególnie ważna jest mszyca zielona (ich żerowanie na młodych roślinach powoduje charakterystyczne skręcanie się liści). Warto po pierwszym zabiegu zwrócić uwagę czy pąk wewnątrz jest wolny od mszycy. Żerowanie mszycy powoduje mikro przestrzenie na całej roślinie w które wnikać mogą patogeny chorobotwórcze.

Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zapoznaj się z zagrożeniami i postępuj zgodnie ze środkami ostrożności wymienionymi na etykiecie.

KWITNIENIE I DOJRZEWANIE

Rośliny słonecznika charakteryzują się heliotropizmem czyli podążają za słońcem ze wschodu na zachód w ciągu dnia. Ważne jest podczas siewu wziąć pod uwagę kierunki świata – ułatwi nam to zbiór ale i lepiej doświetli plantację.

Zapylanie słoneczników jest w około 30% uzależnione od działania owadów zapylających.  Wspieranie zapylania na polu może zwiększyć zawartość oleju oraz plon (nawet do 2 kwintali z hektara). Zdolność kiełkowania nasion słonecznika może wzrosnąć o 10% w zależności od genetyki i dzięki owadom zapylającym.

Najbardziej pożądane ustawienie koszyczków w końcowej fazie dojrzewania:

Powyższe propozycje wpływają na utrudnienie w żerowaniu ptakom, spływanie wody z osadnika.

WSKAZÓWKI !

1.       Lidea zaleca stosowanie od 2 do 3 uli na hektar słonecznika, aby polepszyć zapylenie.

ZBIÓR słonecznika

Jak wyznaczyć termin zbioru słonecznika?

W końcowej fazie dojrzewania (wrzesień) koszyczki słonecznika zaczynają pochylać się w kierunku ziemi. Liście zaczynają schnąc, a łodyga traci kolor, stając się jasno żółta, następnie zaczyna brązowieć. Koszyczki i liście pokrywowe (zewnętrzne na koszyczku) mocno brązowieją, osadnik (to część koszyczka, od której wychodzi łodyga) zaczyna również tracić swój zielony kolor i brązowieje, staje się twardy, nasiona w koszyczku można coraz łatwiej wydłubać. Tak dojrzewające rośliny nadają się już do zbioru, a wilgotność będzie oscylować w granicy 10-15 %. Nie ma na co zwlekać ze zbiorem, ponieważ koszyczek im będzie dojrzalszy tym bardziej będzie się wybrzuszał i tracił nasiona (osypywał się). Musimy się liczyć w tym okresie z żerowaniem ptaków oraz możliwością wylegania – ze względu na pogodę (opady i wiatry)!

Czym zbierać słonecznik? 

Jaki heder do słonecznika?

Szukając rozwiązań możemy podejść bardzo profesjonalnie (jeżeli wiążemy się ze słonecznikiem na lata) i zakupić heder dedykowany do tej rośliny. Na rynku Polskim jest już coraz większy wybór różnych rozwiązań. Alternatywą są usługi – ale tu niewiele firm jest przygotowanych do tej uprawy, dlatego zostaje nam adaptacja posiadanych hederów. Zbiór hederem do zboża wymaga pewnych modyfikacji, jedną z nich są dzioby montowane na kosie hederu (często używamy ich, gdy mamy do czynienia z wyleganiem w zbożu), pomogą nam one zatrzymać koszyczki na hederze. By zapobiec owijaniu się łodyg z koszyczkami na motowidłach, można zastosować miękką siatkę. Spotyka się też opinie, że wysuwany stół również pomaga w zbiorze i ogranicza straty. Jeżeli planujemy zbiór hederem do kukurydzy, również musimy poświęcić czas by go przystosować. Dużo informacji można znaleźć na portalach rolniczych, gdzie dowiemy się jak to zrobić. Najważniejszą rzeczą jest zasłonięcie szczeliny zrywacza, tak by ograniczyć wciąganie roślin pod agregat tnący, usprawnić ścięcie łodyg i ukierunkować koszyczek. Następnie musimy wyposażyć łańcuchy wciągające w kostki plastikowe czy metalowe, oraz odpowiednie ślizgi pod łańcuchy, celem tej zmiany jest ułatwienie cięcia i ukierunkowanie ściętej masy pod przenośnik ślimakowy. Poświęcenie czasu i środków finansowych na modyfikację hederu zwróci nam się szybko, ponieważ może spowodować ograniczenie strat o około 300 kg/ha.

Co ze ścierniskiem po słoneczniku?

Zbiór słonecznika różni się od zbioru zbóż, rzepaku czy kukurydzy, ponieważ ściernisko po słoneczniku z reguły jest wysokie, dzieje się tak ze względu na koszenie samych koszyczków i około 50 cm łodygi poniżej koszyczka. Zaleca się mulczowanie, użycie rozdrabniaczy. Celem tego zabiegu jest jak najdokładniejsze pocięcie łodyg, by jak najszybciej uległy mineralizacji i oddały cenne składniki odżywcze roślinie następczej (omawiając zalecenia nawozowe, pokazane zostało ile składników zostanie w słomie), w celu przyspieszenia rozkładu i oczyszczenia pola z patogenów można użyć wapno granulowane, które szybko rozpuszczają się w wilgotnym środowisku (tzw. kreda).    

Zobacz wszystkie produkty słonecznika od Lidea !